Betreden en doorzoeken van een woning: wanneer (on)rechtmatig?

Op maandag 1 maart 2021 heeft een arrestatieteam een woning in Nijmegen betreden en doorzocht. Zij waren opzoek naar een verdachte die vuurwapen gevaarlijk is. Het arrestatieteam trof hem niet aan. Wanneer mag de politie eigenlijk een woning betreden? Mogen ze bewijs meenemen of alleen rondkijken? En wat als de politie in de woning staat zonder toestemming. Wat zijn dan de gevolgen? De antwoorden op deze vragen leest u hieronder.

Waar staan de regels?

De regels over het betreden en doorzoeken van plaatsen en woningen staan in het Wetboek van Strafvordering. Omdat betreden en doorzoeken als doel heeft een verdachte aan te houden of bewijs te verzamelen, staan de regels op verschillende plekken. Daarnaast staan er in speciale wetten zoals de Opiumwet of Wet wapens en munitie ook regels. Tot slot staan er regels in de Algemene wet op het binnentreden. Daarin staat bijvoorbeeld wanneer je toestemming van een bewoner nodig hebt.

Wat is betreden en doorzoeken?

Betreden en doorzoeken zijn bevoegdheden van agenten. Het is belangrijk om te weten of er sprake is van binnentreden of doorzoeken. Een agent mag namelijk alleen een van die twee bevoegdheden uitoefenen als aan bepaalde vereisten is voldaan. Als hij die bevoegdheden niet gebruikt, hoeft hij dus ook niet aan de speciale regels te voldoen.

Betreden

Betreden is de toegang verschaffen tot een woning. Dit kan met of zonder toestemming van de eigenaar. Een agent betreedt een woning, omdat hij bijvoorbeeld de verdachte wil aanhouden. Hij mag dit op grond van artikel 6:1:7 van het Wetboek van Strafvordering. Een agent mag hierbij geen gesloten deuren openbreken of kastjes en lades openen.

Een uitzondering gaf de Hoge Raad in het arrest genaamd Tussendeur. Zoals hiervoor gezegd mag een agent bij het betreden geen deuren openbreken. In dit arrest heeft de Hoge Raad geoordeeld dat een tussendeur van een andere vertrek mocht worden opengebroken zodat de agent naar binnen kon gaan. Dat viel nog net onder de bevoegdheid van het binnentreden en was dus niet onrechtmatig.

Wat is zoekend rondkijken?

Zoekend rondkijken hoort bij betreden. Als een agent eenmaal in een woning is mag hij rondkijken wat er allemaal ligt. Hij mag dan nog niet doorzoeken, dus geen kasten openen. Hij kijkt als het ware met zijn handen op de rug. Als hij tijdens het rondkijken een zakje drugs op tafel ziet liggen, mag hij dit wel in beslag nemen. Er is dan ook een verdenking van aanwezigheid van drugs of zelfs drugsdealen. De agent krijgt dan door de verdenking de bevoegdheid om te doorzoeken. Betreden en doorzoeken loopt dus als het ware in elkaar over.

Doorzoeken

Doorzoeken gaat veel verder dan alleen binnentreden en zoekend rondkijken. Een agent gaat actief opzoek naar bewijsmateriaal om in beslag te nemen. Hij kijkt daarbij in kasten, opent lades enzovoort. De basisregel voor deze bevoegdheid staat in artikel 6:1:7 van het Wetboek van Strafvordering. Wel is het zo dat alleen gepast geweld mag worden gebruikt. Het is natuurlijk gebruikelijk om eerst aan bewoner te vragen of er een sleutel is van bijvoorbeeld een tussendeur voordat deze wordt ingetrapt.

In een ander arrest van de Hoge Raad genaamd Afvoerpijp legt de hoogste rechter nog eens het verschil tussen betreden en doorzoeken uit. Agenten betraden een pand en roken een sterke hasj-lucht. Er was gelijk een verdenking van een hennepkwekerij. De agenten liepen naar de kelder en zagen afvoerpijpen op het plafond. Sommigen waren dikker dan andere. Een van de agenten trok een dikke afvoerpijp los en daar bleek hasj in verstop te zitten. De Hoge Raad zei dat dit niet mocht. De agenten waren er in eerste instantie alleen om te betreden en zoekend rond te kijken. Het lostrekken was doorzoeken en daartoe was geen bevoegdheid. Het lostrekken van de afvoerpijp was dus onrechtmatig.

Steunbevoegdheid

Betreden en doorzoeken zijn steunbevoegdheden. De bevoegdheden staan niet op zichzelf. Ze worden gebruikt om een andere bevoegdheid makkelijker te maken. Het binnentreden van een woning wordt gebruikt om een verdachte aan te houden. Het doorzoeken van een woning wordt gebruikt om bewijs in beslag te nemen. Zonder deze steunbevoegdheden zouden verdachten zich kunnen opsluiten in huis om een aanhouding te voorkomen.

Wie mag betreden en doorzoeken en wanneer?

In principe mag iedereen elke plek betreden als er sprake is van een heterdaad-situatie. Je ziet bijvoorbeeld een jongen een tas van een oude dame stelen en hij rent daarna een tuin van een woning in. Als burger mag je iedereen op heterdaad aanhouden. Dat staat in artikel 55 van het Wetboek van Strafvordering. Daardoor mag je met dit doel ook de tuin van de woning in. Voor andere situaties gelden weer andere regels.

Woning

Als een agent een plaats wil binnentreden of doorzoeken is het wel handig om te weten of het een woning is. In de wet staat niet duidelijk wanneer iets een woning is. De Hoge Raad oordeelde in het arrest Woning dat het moet gaan om de bestemming die wordt gegeven aan de plek. Iemand kampeert bijvoorbeeld een lange tijd in een bos. De rechter toetst uiteindelijk achteraf of iets een woning is of niet en of er dus een machtiging was vereist.

Als een rechter besluit dat een ruimte een woning is dan geldt het volgende. In principe heeft iedereen recht op privacy in zijn eigen huis. In artikel 12 van de Grondwet staat dat alleen de wet bepaalt wanneer je zonder toestemming iemands huis mag binnentreden. Ook staat er dat je, je vooraf moet legitimeren en zeggen met welk je doel je naar binnen wil. De rechter-commissaris, officier van justitie of burgemeester mag bijvoorbeeld zonder toestemming en zonder machtiging een huis binnentreden. Agenten hebben zo’n machtiging wel nodig. Die machtiging heet ook wel een Awbi-machtiging. nodig.

Betreden

Wetsartikel	Wie	Wat	Doel	Waar	Wanneer	Toestemming/ machtiging	Extra
55 lid 1 Sv	ieder	betreden	aanhouden	elke plaats	heterdaad misdrijf	Geen toestemming nodig	Als het een woning is dan Awbi-machtiging nodig
55 lid 2 Sv	agent	betreden	aanhouden	elke plaats	geen heterdaad misdrijf	Geen toestemming nodig
96 lid 1 Sv	agent	betreden	in beslag nemen	elke plaats	heterdaad misdrijf of verdenking SF met VH
9 Opiumwet	agent	betreden	als dat voor hun taak nodig is of in beslag nemen	vervoersmiddel en elke plaats	overtreding Opiumwet	toestemming of machtiging Awbi nodig bij woning

Doorzoeken

Wetsartikel	Wie	Doel	Waar	Wanneer	Toestemming/ machtiging	Extra’s
55a lid 1 Sv	agent	aanhouden	elke plaats	heterdaad misdrijf of verdenking SF met VH	machtiging OvJ nodig voor doorzoeking	bij dringende noodzaak machtiging OvJ achteraf
55a lid 2 Sv	agent	aanhouden	woning	heterdaad misdrijf of verdenking SF met VH	machtiging OvJ nodig voor doorzoeking	geen Awbi-machtiging nodig
96b lid 1 Sv	agent	in beslag nemen	vervoersmiddel (niet het woongedeelte)	heterdaad misdrijf of verdenking SF met VH
96c lid 1 Sv	OvJ	in beslag nemen	elke plaats (geen woning)	heterdaad misdrijf of verdenking SF met VH
96c lid 2 Sv	HOvJ	in beslag nemen	elke plaats (geen woning)	heterdaad misdrijf of verdenking SF met VH
97 lid 1 Sv	OvJ	in beslag nemen	woning	heterdaad misdrijf of verdenking SF met VH	geen toestemming nodig, wel machtiging RC	als niet kan worden gewacht op RC
97 lid 3 Sv	HOvJ	in beslag nemen	woning	heterdaad misdrijf of verdenking SF met VH	geen toestemming nodig, wel machtiging OvJ	als niet kan worden gewacht op OvJ
110 lid 1 Sv	RC	in beslag nemen	elke plaats	strafbaar feit	op verzoek van OvJ
49 WWM	agent	in beslag nemen	elke plaats	vermoeden aanwezigheid wapens of munitie	toestemming of machtiging Awbi nodig bij woning

Wanneer is betreden en doorzoeken onrechtmatig?

Als aan voorgaande voorwaarden niet is voldaan is er in principe onrechtmatig gehandeld. Er is bijvoorbeeld binnengetreden door een agent zonder toestemming. Of een plaats is doorzocht terwijl daar geen bevoegdheid voor was. Als zoiets gebeurt is er sprake van een vormverzuim. Wat dat is lees je hieronder.

Wat zijn de gevolgen van onrechtmatig betreden en doorzoeken?

Als er onrechtmatig is binnengetreden of doorzocht wordt er een vormverzuim gepleegd. Een vormverzuim heet ook wel een vormfout. In de wet staan regels waaraan de politie zich moet houden voordat een bepaalde bevoegdheid wordt gebruikt. Een vormverzuim is bijvoorbeeld een agent die een woning betreedt zonder toestemming van de bewoner en zonder Awbi-machtiging. De wetgever heeft voor deze verzuimen een sanctie opgenomen in artikel 359a van het Wetboek van Strafvordering.

Voordat een sanctie kan worden opgelegd door de rechter moet wel aan een aantal eisen worden voldaan. Zo moet het vormverzuim in het voorbereidend onderzoek zijn begaan. Dit is kort gezegd tot en met de strafzitting. Ook moet het voorbereidend onderzoek te maken hebben met het strafbare feit waarvoor iemand naar de strafzitting moet komen. Tot slot moet het gaan om vormverzuimen die niet meer kunnen worden hersteld. Als een vormfout toch is hersteld of nog kan worden hersteld, wordt geen sanctie opgelegd.

Een rechter is niet verplicht om een sanctie te verbinden aan een vormfout. Kiest hij hier wel voor dan moet hij rekening houden met verschillende factoren.

• Zo kijkt hij naar hoe ernstig het verzuim is. Gaat het om een handtekening die is vergeten of om een agent die bewust niet om een machtiging heeft gevraagd.
• Ook kijkt de rechter hoe erg de verdachte in de belangen van zijn verdediging is geschaad. Is een verdachte bijvoorbeeld onder druk gezet om een bekennende verklaring af te leggen?
• Tot slot weegt mee hoeveel nadeel het vormverzuim heeft opgeleverd. Is er bijvoorbeeld zonder het verzuim een grotere kans op vrijspraak?

Declaratoir vonnis

Een rechter kan een declaratoir vonnis uitspreken. Het is een duur woord, maar betekent simpelweg dat een rechter alleen aangeeft dat er een vormverzuim is begaan. Hij constateert het wel, maar legt geen sanctie op. Dat kan hij doen, omdat hij bijvoorbeeld vindt dat het vormverzuim niet heel ernstig is. De rechter is immers niet verplicht om een sanctie op te leggen.

Korting op straf

Strafvermindering houdt in dat de verdachte door het vormverzuim een korting krijgt op zijn straf. Ook hierbij moet aan een aantal vereisten worden voldaan.

1. De verdachte moet daadwerkelijk nadeel hebben gehad.
2. Dat nadeel moet zijn veroorzaakt door het vormverzuim.
3. Daarnaast moet strafvermindering geschikt zijn ter compensatie van het nadeel.
4. Tot slot moet strafvermindering ook passen bij het strafbare feit.

Dit is qua sancties voor het Openbaar Ministerie de ‘lichtste’ sanctie.

Uitsluiting bewijs

Als tweede sanctie kan de rechter bewijs uitsluiten. Hiervoor moet ook aan een aantal vereisten worden voldaan, namelijk:

1. het bewijs moet door het vormverzuim zijn verkregen;
2. een wettelijk voorschrift is niet nageleefd; en
3. die niet-naleving is heel ernstig.

Een voorbeeld volgt uit het arrest van de Hoge Raad genaamd Onbevoegde Hulpofficier van justitie. Hierin had een hulpofficier een machtiging tot binnentreden van ene woning afgeven. De hulpofficier was echter niet meer bevoegd om een machtiging af te geven, omdat zijn certificaat was verlopen. Het examen had hij niet gehaald en hij was toen een tijdtje niet-gecertificeerd. In dat arrest zij de Hoge Raad onder andere dat bewijsuitsluiting als sanctie wordt opgelegd als het recht op een eerlijk proces wordt gefrustreerd.

Niet-ontvankelijkheid Openbaar Ministerie

Tot slot is er de sanctie niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie. Dit is de zwaarste sanctie die een rechter op kan leggen, omdat hiermee het strafproces eindigt. Hiervoor is vereist dat:

1. er een ernstige inbreuk is gemaakt op beginsel van procesorde (bijv. onschuldig totdat het tegendeel is bewezen); en
2. deze doelbewust of met grove veronachtzaming is begaan; en
3. dat de belangen van de verdachte en zijn recht op een eerlijk proces te kort zijn gedaan.

Er wordt in de praktijk niet snel aan deze vereisten voldaan. Vaak moet er sprake zijn van structurele fouten bij het Openbaar Ministerie. Dat is voor de verdachte lastig te bewijzen.

Vragen?

Is uw vraag door deze informatie niet beantwoord of denkt u dat de politie onrechtmatig uw woning is binnengetreden en wilt u advies in uw zaak? Neem dan contact op met ons kantoor voor een vrijblijvend gesprek.

Ook interessant:

Een drugstest door de politie: genoeg bewijs?

Onvoldoende bewijs voor diefstal van stroom

Dit artikel werd bijgewerkt op 13 december 2023